Deel 4 (en slot) in de serie interviews met wetenschappers over de veranderingen die voor de deur staan voor pensioendeelnemers. Mark Heemskerk, hoogleraar pensioenrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zegt dat de pensioenregels aangepast moeten worden vanwege de veranderde arbeidsmarkt en de vergrijzing. “Het was een kwestie van verbouwen of verhuizen. Dit voelt wat mij betreft wel als een hele grote verhuizing.”
Pensioen vindt Mark Heemskerk een briljante uitvinding. “Een wereld zonder pensioen is minder mooi. Als je kijkt naar de verzorgingsstaat en de functie die het heeft. AOW van de overheid is een vangnet en het aanvullend pensioen via de werkgever geeft deelnemers inkomenszekerheid daarbovenop. Dat is de kracht van ons stelsel en dat blijft.”
Na zijn studies economie en rechten deed Mark Heemskerk promotieonderzoek naar langer doorwerken. En zo kwam hij vanzelf terecht bij de vergrijzing. Waarbij vervolgens een voor de hand liggende vraag voorbijkwam: Wat gebeurt er bij ontslag en pensioen? Hij wijdde er 2 hoofdstukken aan in zijn proefschrift. Dit blijft een ingewikkeld onderdeel, vindt hij.
Vanwege zijn kennis over pensioen wordt hierover vaak naar zijn mening gevraagd. “De opmerking die ik dan hoor als het over pensioen gaat: goed dat iemand het doet, als ik het maar niet hoef te zijn. Laat ik de vergelijking maken tussen pensioen en een goede fles wijn. Je moet het een beetje laten rijpen. Of zoals Johan Cruijff zei: je gaat het pas zien als je het doorhebt. En dan wordt het steeds leuker.”
Hij volgt dan ook nauwlettend de veranderingen die voor de deur staan op pensioengebied. De komende jaren maken alle pensioenfondsen de overstap naar het vernieuwde stelsel. Sommige pensioenfondsen maken de overstap al in 2025, andere fondsen wat later. Maar de uiterlijke datum is 1 januari 2028. Dan moeten alle fondsen de nieuwe regels hebben ingevoerd. ABP is van plan om op 1 januari 2027 over te gaan.
Het Nederlandse pensioenstelsel scoort al jaren hoog en staat nu wereldwijd op nummer 1. Soms is het stuivertje wisselen met IJsland, dat een jaar eerder nog op de 1e plek stond, of Denemarken. Volgens de wetenschapper uit Nijmegen blijven we ook als de nieuwe regels ingaan hoog scoren. “Wel op deze lijst, maar ik weet niet hoe het in de beleving van mensen zal zijn.”
Na de invoering van de nieuwe regels voor pensioen gaat onze pensioenuitkering jaar op jaar wisselen. Natuurlijk hangt de hoogte van de pensioenen in de 1e plaats samen met de premie die werknemers en hun werkgevers maandelijks opzijzetten. Maar met de nieuwe regels gaan de pensioenen ook meebewegen met de economie. Dat betekent dat de pensioenen één keer per jaar omhoog- of omlaaggaan, afhankelijk van hoe goed de beleggingen van een pensioenfonds presteren. Om schommelingen te beperken leggen pensioenfondsen wel een buffer aan.
“Het grote toverwoord is onzekerheid”, zegt Mark Heemskerk die dan wel een economische achtergrond heeft, maar in de 1e plaats jurist is. “Economen denken dat het beter wordt onder de nieuwe regels, maar we weten het niet zeker.”
Eén ding is zeker: elke verandering roept volgens hem weerstand op. En dat is met de vernieuwde regels voor pensioen niet anders. “De FNV-voorman heeft gezegd dat we er allemaal op vooruit gaan dankzij de nieuwe regels. Als in de eerste jaren na de overstap blijkt dat de pensioenen inderdaad omhooggaan. Dan zal iedereen zeggen: wat fantastisch is dit. Dan zal het zich kunnen bewijzen. Daar hoop ik op. Als het tegenvalt, moet er flink wat uitgelegd worden.”
Mark Heemskerk vindt het vooral positief dat de doorsneesystematiek bij de opbouw van pensioenen gaat verdwijnen. Dit betekent dat het geld dat jonge pensioendeelnemers opzijzetten ook daadwerkelijk in hun eigen pensioenpot terecht komt. Nu is het nog zo dat een jongere deelnemer een deel van de pensioenopbouw van de oudere deelnemer in het fonds financiert. Dat wordt later rechtgezet als de jongere deelnemer zelf wat ouder is. Maar omdat we tegenwoordig vaker wisselen van baan of kiezen om een tijdje als zzp'er te werken, gaat deze systematiek verdwijnen onder de nieuwe regels. “Dat vind ik een verbetering. Het maakt het begrijpelijker en eerlijker.”
De jurist Heemskerk heeft meerdere wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan. Hij schreef onlangs ook een luchtiger boek over waargebeurde pensioenruzies. Waarom dit boek er moest komen? Heel veel mensen schrikken bij het woord pensioen en denken er liever niet over na. In dit boek vertel ik leuke, maar ook wrange verhalen om lezers te laten zien waar het mis kan gaan. Niet voor niets is de ondertitel: ter lering en vermaak. Ik hoop dat mensen die dit boek lezen zich afvragen, heb ik dit zelf wel goed geregeld? Dat ze zoiets hebben van: ik ga het toch maar even nakijken.”
