De veranderingen die eraan komen als het gaat om het ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen, zijn nodig. Daar is Theo Nijman heel duidelijk over. We werken – anders dan eerst - niet meer jarenlang voor dezelfde werkgever. Ook beginnen steeds meer mensen voor zichzelf. Ze wisselen vaker van baan of werken enige tijd parttime.

Dat vraagt om een andere visie op pensioen. Een nieuwe aanpak. Het draait in het vernieuwde stelsel nog altijd om solidariteit tussen deelnemers. Maar ook is het voor iedereen duidelijk wat zijn of haar persoonlijke pensioenvermogen is.

Ruim 10 jaar geleden werd de aanzet gegeven voor de nieuwe regels voor pensioen. Wanneer de nieuwe regels ingaan kan per pensioenfonds verschillen, maar niet later dan 2028. Dan moeten vrijwel alle pensioenfondsen de overstap hebben gemaakt.

De nieuwe regels voor pensioen passen niet alleen beter bij de huidige tijd vanwege de veranderde arbeidsmarkt. Het zorgt ook voor meer transparantie. Het is ook eerlijker, volgens Theo Nijman. “Volgens de huidige regels wordt voor iedereen hetzelfde premiepercentage ingelegd en geldt voor iedereen dezelfde opbouw. Dat lijkt eerlijk, maar dat is het niet.”

Hij legt uit: “Als je als werknemer op je 30e pensioen opbouwt, dan betaal je economisch gezien te veel. Dat was nooit een probleem. De voorwaarde is wel dat je werknemer blijft. Dan krijg je het op je 60e wel weer terug. Dan gaat het om het gemiddelde over je hele loopbaan."

“Maar we hebben nu een economie waarbij mensen een tijdje in Nederland werken en een tijdje in het buitenland. Of een tijdje parttime werken of als zelfstandige aan de slag gaan. En dan zijn er groepen aan te wijzen die duidelijk te veel of te weinig premie betalen.”

De premie die werknemers betalen (plus de bijdrage van hun werkgever) gaat straks in een eigen pensioenvermogen. Dat wordt belegd op basis van de voorkeuren van die leeftijdsgroep. Volgens de hoogleraar zorgt dit voor minder spanning tussen generaties over pensioenen. Het is immers duidelijk wat bij wie hoort.

Theo Nijman zegt ook dat de kans op een hoger pensioen in het vernieuwde stelsel groter is dan het risico op een lager pensioen. Hij is per saldo positief. In het huidige stelsel moeten pensioenfondsen grotere buffers aanhouden dan straks. Dat geeft meer ruimte om de pensioenen te verhogen. 

In zijn onderzoek heeft Theo Nijman ook gekeken naar het nabestaandenpensioen. Daar is volgens de hoogleraar vaak te weinig aandacht voor in de discussie over het vernieuwde stelsel. En al blijft ook hier veel hetzelfde, toch moet de deelnemer wel oog hebben voor wat er straks anders is.

“Bij overlijden voor pensioendatum kijken pensioenfondsen nu naar wat de werknemer heeft opgebouwd en nog had kunnen opbouwen als hij tot zijn pensioen was blijven werken. Maar als hij of zij bijvoorbeeld zzp’er is geworden, ontvangen nabestaanden alleen een stukje pensioen over de jaren dat pensioen is opgebouwd. Maar er is standaard nog wel nabestaandenpensioen.

Dat wordt straks anders. Dan moeten mensen op het moment dat ze uit dienst gaan of met pensioen gaan beslissen wat ze willen regelen voor hun nabestaanden. Doen ze dat niet? Dan is er standaard  in veel regelingen na een aantal maanden ook niets meer geregeld.”

Hij komt met een voorbeeld om duidelijk te maken wanneer dit kan spelen. Een pensioendeelnemer die straks besluit om op zijn 60e te stoppen met werken met het idee het wel uit te zingen tot de officiële pensioendatum. “Als je geen werknemer meer bent en voor je pensioendatum overlijdt, dan ontvangen nabestaanden straks standaard geen nabestaandenpensioen. Dat is een grote verandering. Mensen moeten zich dat realiseren.”

Het is wel mogelijk om dit te repareren. “De kosten daarvan zijn niet enorm hoog. Dan wordt er toch een nabestaandenpensioen geregeld. Dit gaat ten koste van het persoonlijk pensioenvermogen dat je hebt opgebouwd voor je ouderdomspensioen. Het scheelt doorgaans niet zo veel voor de hoogte van je ouderdomspensioen.” Theo Nijman vindt dat pensioenfondsen deelnemers op de hoogte moeten brengen van dit soort risico’s. Dan weten ze dat ze zich kunnen bijverzekeren. Dit soort details worden makkelijk over het hoofd gezien.

Eén ding blijft in ieder geval helemaal zoals het is. Er verandert niets aan de AOW, het basispensioen van de overheid. “Mensen hebben het er vaak over dat de pensioenen gaan veranderen. Maar dan hebben ze het over het pensioen dat je aanvullend opbouwt via je werk bij een pensioenfonds of verzekeraar.”

Het mooie aan het Nederlandse pensioenstelsel vindt Theo Nijman vooral dat solidariteit belangrijk is. Ook als het gaat om het aanvullend pensioen. “Mensen in Nederland die 100 worden – of in ieder geval heel oud - krijgen levenslang een pensioenuitkering. Ze krijgen pensioengeld van mensen die geen hoge leeftijd bereiken. Dit geld gaat naar het collectief. Daardoor kunnen we een pensioen uitkeren aan mensen, ongeacht hoe oud ze worden.”

Er zijn heel veel landen waar mensen zelf geld opzij moeten leggen voor het geval ze 100 worden. En dus daarvoor een enorme buffer moeten aanhouden. “In Nederland garanderen we een levenslang pensioen. Dat is bijna nergens zo. Nederland is een positieve uitzondering.”

Theo Nijman is hoogleraar Beleggingstheorie en hoogleraar Risicobeheer Pensioenregelingen op een door Instituut Gak bekostigde leerstoel.  Beide leerstoelen zijn gevestigd aan de Universiteit van Tilburg. Theo is onderzoeksdirecteur van pensioendenktank Netspar.