Nederland vergrijst. We leven allemaal langer en er komen naar verhouding steeds meer ouderen. Maar niet alleen in Nederland gebeurt dit. Veel landen in de wereld hebben te maken met een grote verschuiving in de verhouding tussen werkenden en niet-werkenden. Volgens Corien Prins, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), hebben we daar niet genoeg aandacht voor. “De vergrijzing in andere landen heeft ook voor ons consequenties.”
De vergrijzing in binnen- en buitenland was een belangrijk onderwerp tijdens het recente bezoek van Corien Prins en WRR-raadslid Casper de Vries aan ABP. Maar ook thema’s als het klimaat en de inflatie kwamen aan bod. Casper de Vries: “En wat dit betekent voor het beleggingsbeleid van ABP.”
Volgens het WRR-raadslid heeft de vergrijzing effect op de productiviteit van een land. Ook de betaalbaarheid van pensioenen is een punt van aandacht. Vooral in de landen die een zogenoemd omslagstelsel hebben. Want dan betalen de werkenden voor de mensen die op dat moment met pensioen zijn. Als er te weinig werkenden zijn, is dat heel duur. Als de verhouding werkenden – gepensioneerden van 3 : 1 naar 2 : 1 gaat, dan is de impact gigantisch. In Italië loopt het overheidstekort nu al op door de uitgaven voor pensioenen.
In Nederland hebben we dit systeem alleen bij de AOW. Bij de AOW gaat de premie van werkenden direct naar de AOW’ers van nu. Maar het pensioen bij een pensioenfonds is anders geregeld. Daar sparen we voor ons eigen pensioen. Dat krijgen we van het pensioenfonds als aanvulling op de AOW.
Daarom hebben gepensioneerden in Duitsland gemiddeld minder te besteden; in Nederland zitten we bijna op 70%.. “Ons project gaat over onze buurlanden waar de bestedingen door de vergrijzing terug gaan lopen.
Corien vult aan: ”Wij vinden dat er onvoldoende aandacht is voor de vergrijzing in andere landen. Dat gaat ons ook raken. We halen bijvoorbeeld heel makkelijk onze spullen uit Azië. Die worden daar goedkoop geproduceerd. In grote aantallen. Dat gaat ook anders worden, want de bevolking in China gaat deze eeuw nog halveren. En als andere Europese landen veel geld moeten uitgeven aan de pensioenen en begrotingstekorten ontstaan, kan dat tot spanning binnen de Eurozone leiden. Wat wij als WRR willen doen is het besef kweken dat vergrijzing buiten onze grenzen ook consequenties heeft voor Nederland.”
Het is volgens de 2 leden van de WRR een uitdaging voor een pensioenfonds als ABP bij beleggingen om zowel rekening te houden met de korte termijn als de lange termijn. Corien Prins: “Vaak beleggen pensioenfondsen in de Verenigde Staten en opkomende landen in het Midden-Oosten. Maar we denken niet zo vaak aan Afrika. Dat is wel een regio waar de bevolking nog altijd groeit.”
Casper de Vries: “Als we producten gaan halen in Afrika, dan is het ook belangrijk om daar te investeren. Probleem is wel dat veel dingen onzeker zijn in die landen.”
De WRR adviseert de Nederlandse regering over onderwerpen in de volle breedte. “We bepalen zelf onze agenda. We zien bepaalde ontwikkelingen en bekijken of we met onze advisering een bijdrage aan de beleidsontwikkeling en debat in de samenleving kunnen leveren”, volgens de voorzitter. “Het gaat over onderwerpen die implicaties hebben voor de langere termijn, maar de knoppen – om hier iets aan te doen – zitten ook in het heden.”
Zo is de WRR bezig met een advies over het klimaatbeleid voor de lange termijn: Klimaatbeleid 2050. Volgens Corien Prins staan ons ook in 2050 nog enorme uitdagingen te wachten. ”De opwarming van de aarde, het smelten van de ijskap en de stijging van de zeespiegel gaan we niet tegen. Wat betekent dit dan talloze uitdagingen, waaronder grote investeringskwesties?”
Ze noemt de Maeslantkering bij Hoek van Holland. Die moeten we opnieuw aanpassen om bij het stijgen van de zeespiegel voldoende bescherming te bieden. En wat betekent het voor het vastgoed in Nederland dat onder de zeespiegel ligt? “We agenderen niet voor niets ons klimaatbeleid 2050. We willen dat ABP, de deelnemers en de hele samenleving zich beter kunnen voorbereiden op deze uitdagingen.”
Er is de laatste tijd veel discussie in de maatschappij over de mogelijk negatieve invloed van kunstmatige intelligentie (ai). Het specialisme van Corien Prins is digitalisering en kunstmatige intelligentie (ki). Ziet ze het als een risico of een kans? “We hebben eerder een rapport gepresenteerd met de titel: Opgave AI. De nieuwe systeemtechnologie. Daarin zeggen we dat er terecht veel aandacht is voor de risico’s als het gaat om de autonomie van de mens. De machine wordt slimmer en neemt het over. De risico’s zijn reëel maar tegelijk moet er ook aandacht zijn voor de kansen.”
Ze noemt de tekorten op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld in de zorg en in de rechtelijke macht. “Er zijn functies die verricht kunnen worden door een systeem. Een slim systeem.” Volgens de WRR-voorzitter benutten we de kansen onvoldoende als we ons teveel laten leiden door alleen de angst. “Vroeger waren we ook bang voor de trein die opeens voorbij kwam rijden. Of de auto. We moeten goed bekijken: waar hebben we baat bij en welke voorwaarden stellen we dan aan het gebruik van de technologie?”
Ze voegt er ook een waarschuwing aan toe: techbedrijven hebben veel macht gekregen. Als het om technologie gaat laten we zaken teveel op z’n beloop. We zitten te veel op de achterbank, vindt Corien Prins.
“Het advies zou zijn dat we met zijn allen op de voorbank gaan zitten. Ook als burger. Het betekent simpelweg dat we soms gewoon een beetje dwars moeten zijn. We moeten het niet accepteren dat er zomaar om ons Burger service nummer (BSN) of telefoonnummer wordt gevraagd bijvoorbeeld. We laten te veel over ons heenkomen. Daar kunnen we allemaal iets aan doen door kritisch te blijven op wat we vrijwillig delen met techbedrijven.”
